Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (tiếng Anh: Hanoi National University of Education – viết tắt: ĐHSPHN hay HNUE) là một trường đại học công lập tại Việt Nam. Được thành lập vào năm 1951, là trường đại học thứ tư tại Việt Nam được thành lập (sau Trường Đại học Y Hà Nội – 1902, Đại học Quốc gia Hà Nội – 1904 và Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam – 1925), trường Đại học Sư phạm Hà Nội là một trong những cơ sở giáo dục đại học lớn nhất tại Việt Nam. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội có một trường Trung học phổ thông trực thuộc là Trường Trung học phổ thông chuyên, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội dành cho các học sinh chuyên trên toàn quốc.
Trường vốn là một ban trực thuộc của Ban Đại học Văn khoa theo sắc lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, với mục đích đào tạo các giáo viên cho các cấp học trên toàn quốc. Năm 1951, trường chính thức được tách riêng với tên gọi Đại học Sư phạm Khoa học, với hiệu trưởng đầu tiên là Giáo sư Lê Văn Thiêm. Năm 1994, cùng với Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và Trường Đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội, ba trường cùng được sắp xếp và trở thành những trường trực thuộc đầu tiên của Đại học Quốc gia Hà Nội mới được thành lập. Tuy nhiên, vào năm 1999, Trường được tách ra khỏi Đại học Quốc gia Hà Nội, và chính thức mang tên gọi như ngày nay.
Năm 2008, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội là chủ nhà của Olympic Vật lý Quốc tế lần thứ 39.
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội được thành lập ngày 11 tháng 10 năm 1951 theo Nghị định 276 của Bộ Quốc gia Giáo dục Việt Nam. Ngày 10/12/1993 theo Nghị định 97/CP của Chính phủ, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I là một trường thành viên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội. Theo Quyết định 201/QĐTTg ngày 12/10/1999 của Thủ tướng Chính phủ, Trường Đại học Sư phạm tách khỏi Đại học Quốc gia Hà Nội thành Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trường có cơ sở 2 đặt tại tỉnh Hà Nam (trên cơ sở sáp nhập Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nam) vào ngày 30/12/2015.
Các tên gọi cũ:
Trường Sư Phạm cao cấp
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Quốc gia Hà Nội
Ban giám hiệu đương nhiệm
Hiệu trưởng: GS.TS Nguyễn Văn Minh (Nguyên Trưởng Khoa Vật lý)
Phó Hiệu trưởng: PGS.TS Nguyễn Vũ Bích Hiền – phụ trách cơ sở vật chất (Nguyên Trưởng Khoa Quản lý Giáo dục)
Phó Hiệu trưởng: PGS.TS Nguyễn Văn Trào – phụ trách đào tạo (Nguyên Trưởng Khoa Toán-Tin)
Phó Hiệu trưởng: PGS.TS Nguyễn Đức Sơn – phụ trách đào tạo
Nhân sự
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội – phân hiệu Hà Nam
Tổng số cán bộ quản lý, giảng viên và nhân viên là 1.227 (807 giảng viên trong đó có 609 giảng viên biên chế, 70 giảng viên hợp đồng dài hạn, 362 nữ giảng viên), trong đó có:
24 Giáo sư
126 Phó Giáo sư
227 Tiến sĩ khoa học và Tiến sĩ
177 Thạc sĩ
19 Nhà giáo Nhân dân và 74 Nhà giáo Ưu tú;
Cơ sở vật chất, kỹ thuật: Giảng đường có tổng diện tích là 19.760 m² và 181 phòng; phòng máy tính có tổng diện tích là 2.812 m² và 36 phòng; thư viện có tổng diện tích là 6.334 m² và 31 phòng; phòng thí nghiệm có tổng diện tích là 2.545 m² và 38 phòng.
Cơ cấu tổ chức
Đại học Sư phạm Hà Nội có các đơn vị trực thuộc là các khoa, viện nghiên cứu sư phạm, các trung tâm nghiên cứu và ứng dụng.
Các khoa và bộ môn trực thuộc
Khu nhà D, tòa nhà có Trường THPT Chuyên
Hiện nay, trường Đại học Sư phạm Hà Nội có 23 khoa và 1 bộ môn trực thuộc
Khoa Toán-Tin
Khoa Công nghệ Thông tin
Khoa Vật lí
Khoa Hóa học
Khoa Sinh học
Khoa Ngữ văn
Khoa Tiếng Anh
Khoa Lịch sử
Khoa Địa lý
Khoa Triết học
Khoa Tiếng Pháp
Khoa Lý luận Chính trị – Giáo dục Công dân
Khoa Giáo dục Tiểu học
Khoa Sư phạm kỹ thuật
Khoa Tâm lý Giáo dục
Khoa Giáo dục Đặc biệt
Khoa Giáo dục Thể chất
Khoa Giáo dục Quốc phòng
Khoa Giáo dục Mầm non
Khoa Việt Nam học
Khoa Quản lý Giáo dục
Khoa Nghệ thuật
Khoa Công tác Xã hội
1 bộ môn là:
Bộ môn Tiếng Trung Quốc
Các trường trực thuộc
Trường Trung học Phổ thông Chuyên Đại học Sư phạm Hà Nội
Trường THCS – THPT Nguyễn Tất Thành
Trường Tiểu học Thực hành Nguyễn Tất Thành
Trường Mầm non Búp Sen Xanh
Các đơn vị trực thuộc
Nhà Xuất bản Đại học Sư phạm
Các cựu hiệu trưởng
Tượng cố giáo sư Đặng Thai Mai trong khuôn viên trường
#
Họ tên
Học hàm, học vị
Chuyên ngành
Nhiệm kì
1
Lê Văn Thiêm
GS. TSKH.
Toán học
1951 – 1954
2
Đặng Thai Mai
GS.
Văn học
1954 – 1956
3
Phạm Huy Thông
GS. VS.
Sử học
1956 – 1966
4
Nguyễn Lương Ngọc
GS.
Văn học
1967 – 1975
5
Nguyễn Cảnh Toàn
GS. TSKH.
Toán học
1967 – 1975
6
Dương Trọng Bái
GS.
Vật lý
1976 – 1980
7
Phạm Quý Tư
PGS. TS.
Vật lý
1980 – 1988
8
Vũ Tuấn
GS. TS.
Toán học
1988 – 1992
9
Nghiêm Đình Vỳ [3]
PGS. TS.
Sử học
1992 – 1997
10
Đinh Quang Báo
GS. TS.
Sinh học
1997 – 2006
11
Nguyễn Viết Thịnh
GS. TS.
Địa lý
2006 – 2012
12
Nguyễn Văn Minh
GS. TS.
Vật lý
20 tháng 4,2013 – nay
Các giáo sư danh tiếng
GS, NGND Nguyễn Lân: giảng viên khoa Tâm lý giáo dục, nhà từ điển học.
GS, NGND Đào Văn Tiến: Khoa Sinh học, Giải thưởng Hồ Chí Minh lần thứ nhất.
GS, TSKH, NGND Bùi Văn Ba (Phương Lựu), Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012 về Văn học cho cụm công trình Lý luận phê bình văn học phương Tây thế kỷ XX; Từ văn học so sánh đến thi học so sánh; Lý luận phê bình văn học; Phương pháp luận nghiên cứu văn học; Tư tưởng văn hoá văn nghệ của chủ nghĩa Mác phương Tây.
GS, TS Hoàng Xuân Sính, Nguyên Trưởng bộ môn Đại số, khoa Toán, nữ giáo sư toán học đầu tiên của Việt Nam. Người sáng lập, Chủ tịch hội đồng quản trị Trường Đại học Thăng Long.
GS, NGND Nguyễn Đình Chú: giảng viên cao cấp của khoa Ngữ văn .
GS Phùng Văn Tửu: giảng viên khoa Ngữ Văn, Giải thưởng nhà nước về khoa học và công nghệ đợt 3.
GS, TS Nguyễn Mạnh Tường: luật sư, bị mất chức giáo sư vì có dính líu tới phong trào Nhân Văn – Giai Phẩm
GS Lê Khả Kế: nhà từ điển học.
GS Nguyễn Thúc Hào: Nguyên Phó Hiệu Trưởng.
Những cựu sinh viên nổi bật
Cao Huy Đỉnh (1927-1975): Giáo sư, Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam, Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I năm 1996;
Nguyễn Văn Hiệu: Giáo sư, TSKH Vật lý, Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô, nguyên Ủy viên trung ương Đảng, giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1, nguyên Chủ tịch Hội Vật lý Việt Nam, nguyên Chủ tịch Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam;
Nguyễn Văn Đạo: Giáo sư, TSKH Cơ học, Viện sĩ, nguyên giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, nguyên chủ tịch Hội Cơ học Việt Nam, Giải thưởng Hồ Chí Minh;
Nguyễn Khoa Điềm: nhà thơ Việt Nam, Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương, uỷ viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá 9, nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin Việt Nam;
Vũ Đình Cự: Giáo sư, TSKH Vật lý, nguyên Phó chủ tịch Quốc hội Việt Nam, nguyên Ủy viên trung ương Đảng;
Phan Đình Diệu: Giáo sư, TSKH Toán học, nguyên chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, nguyên phó trưởng ban thường trực Ban chỉ đạo phát triển CNTT Việt Nam khóa 1;
Nguyễn Thanh Hải: Phó Giáo sư, TS Vật lý, Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa 14 nhiệm kì 2016-2021 tỉnh Thái Nguyên, đại biểu quốc hội Việt Nam khóa 14 tỉnh Thái Nguyên;
GS, TSKH, NGND Trần Kiên, nguyên trưởng Khoa Sinh học, Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012 về Khoa học – Công nghệ cho cụm công trình Động vật chí và Thực vật chí Việt Nam [8];
Dương Trung Quốc: Nhà sử học, Tổng thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Đại biểu Quốc hội Việt Nam;
Dương Thụ: Nhạc sĩ (tốt nghiệp khoa Văn);
Phạm Tiến Duật: Nhà thơ;
Nguyễn Đình Trí: Giáo sư, TS Toán học, nguyên chủ tịch Hội Toán học Việt Nam;
Đoàn Quỳnh: Giáo sư Toán học;
Đặng Hùng Thắng: Giáo sư, TSKH Toán học ;
Nguyễn Văn Khánh: Giáo sư, TS Vật lí; nguyên trưởng khoa khoa Vật lí, trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
Vũ Đình Hòa: Phó Giáo sư, TSKH Toán học; giảng viên khoa Công nghệ thông tin, trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Giám đốc Trung tâm Tài năng trẻ FPT;
Trần Đăng Hưng: Phó Giáo sư, TS Công nghệ Thông tin; trưởng khoa khoa Công nghệ thông tin, trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
Đỗ Đức Thái: Giáo sư, TSKH toán học, trưởng khoa Toán-Tin, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
Nguyễn Huy Thiệp: nhà văn (tốt nghiệp khoa Sử);
Trần Khải Thanh Thủy: nhà bất đồng chính kiến với Đảng Cộng sản Việt Nam, nhà văn;
Văn Như Cương: thành viên Hội đồng Giáo dục Quốc gia, Hiệu trưởng và sáng lập trường Trung học phổ thông Dân lập Lương Thế Vinh, Hà Nội.
Đàm Bích Thủy: Chủ tịch Đại học Fulbright Việt Nam, Nguyên Giám đốc Văn phòng đại diện Ngân hàng Quốc gia úc tại Việt Nam, Nguyên Tổng giám đốc Ngân hàng Citibank Việt Nam.
Lê Hải Trà: Nguyên Tổng giám đốc Sở giao dịch Chứng khoán TP HCM (HOSE)
Tranh cãi
Vụ tước bằng thạc sĩ Đỗ Thị Thoan
Bài chi tiết: Vụ tước bằng thạc sĩ Đỗ Thị Thoan
Đỗ Thị Thoan (bút danh là Nhã Thuyên) vốn là sinh viên K53 Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp Đại học, cô tiếp tục theo học khóa cao học K18 tại trường này (năm học 2009 – 2010). Luận văn thạc sĩ Vị trí Của Kẻ Bên Lề: Thực Hành Thơ Của Nhóm Mở Miệng Từ Góc Nhìn Văn Hóa Lưu trữ 2016-10-20 tại Wayback Machine, của cô được hội đồng thẩm định của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đánh giá xuất sắc. Nhờ vậy, cô được ký hợp đồng ngắn hạn làm giảng viên giảng dạy môn Văn học Việt Nam hiện đại tại khoa Ngữ Văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội từ tháng 9/2012. Cuối tháng 5/2013 khoa này cho biết có sức ép từ cơ quan an ninh nên họ không thể cho cô tiếp tục dạy. Đến đầu tháng 3 năm 2014, PGS TS Nguyễn Thị Bình, tổ trưởng Tổ Văn học Việt Nam hiện đại của Khoa Ngữ văn, người hướng dẫn Nhã Thuyên làm luận văn thạc sĩ, buộc phải về hưu sớm. Sau đó, ngày 27/3/2014, Nhã Thuyên thông báo, cô bị Phòng Sau Đại học của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội mời đến để nhận các quyết định thu hồi bằng và hủy luận văn thạc sĩ của cô.